Historische dag

10 mei 1937 was een historische dag in Lissabon. Duizenden mensen, waaronder de president António Óscar Carmona zijn ministers en andere notabelen, verzamelden zich bij de scheepsdokken van Alcântara, net iets buiten de stad aan de rivier de Taag.

De arbeiders klommen in de scheepskranen om maar zo goed mogelijk zicht te hebben op de tewaterlating van Portugals twee meest belangrijke schepen uit de recente historie.

Onverwoestbaar oorlogsschip

Voor de tweede wereldoorlog leverden de Duitsers een partij staal van zeer hoogwaardige kwaliteit, de opdracht was simpel. De Portugezen zouden voor de Duitsers twee onverwoestbare oorlogsschepen bouwen. De geschiedenis liep echter anders….

Portugal bleef neutraal in WO II en besloot het staal te gebruiken om twee schitterende gaffel getuigde schoeners te bouwen voor de kabeljauwvisserij in Newfoundland en Groenland.

De geboorte van een tweeling

De Santa Maria Manuela en haar zuster tweelingschip Creoula  waren geboren. Beide schepen zijn speciaal gebouwd om door het ijs van de Noordelijke ijszee te kunnen ploegen. Want hier wordt de kabeljauw gevangen waar de Portugezen zo gek op zijn. Maar dan de gedroogde versie, die wij stokvis noemen en de Portugezen bakkeljauw.

Het schip werd gedoopt met de naam van de vrouw van de reder, Maria Manuela, moeder van 16 kinderen.

Zeeën vol tranen

10 Mei mocht dan een vrolijke dag zijn. De dagen van de officiële afvaart van de Portugese Bakkeljauwvloot was dat allerminst. Priesters liepen rond om de schepen en haar bemanning te zegenen, de tranen van de achterblijvers vloeiden rijkelijk, de tocht naar de Noordelijke ijszee zat vol gevaren.

Vrouwen en kinderen namen afscheid van hun mannen, die ze wel zes maanden zouden moeten missen. Als ze al terug zouden keren. De mannen op hun beurt vertrokken met grote verwachtingen. De visserij was de enige manier om aan een inkomen te geraken, en de zeeën rond Newfoundland en Groenland wemelden van de kabeljauw.

De vis werd duur betaald

Santa Maria Manuela werd gebouwd voor de kabeljauwvisserij. Het vertrek van schepen naar de oevers van Newfoundland en Groenland was een erg emotioneel moment toen de gezinnen bij elkaar komen om afscheid te nemen en ook vertrouwden op de aanwezigheid van persoonlijkheden uit de hoge gelederen van de kerk en de regering.

De tranen van de familieleden stonden in tegenstelling tot het gevoel van verwachting van de vissers die grote verwachtingen hadden om terug te keren naar Portugal, terwijl de schepen vol kabeljauw bevinden. Visserij was hun enige manier om een inkomen te genereren.

Het gevaarlijkste beroep ter wereld

De Santa Maria Manuela vertrok vanuit Lissabon met wel 70 ervaren zeemannen aan boord. Op de schouders van een van deze mannen rustte de meeste verantwoordelijkheid. De kapitein, hij moest stormen ontwijken en trotseren, zijn mannen controleren en kabeljauw vinden. Maar zijn voornaamste taak was zijn bemanning in leven te houden. Kabeljauwvisserij per lijn in de Noordelijke ijszee was een van de meest gevaarlijke beroepen ter wereld.

Dory’s

Op het dek van de Santa Maria Manuela stonden tientallen kleine bootjes zonder kiel, zogeheten dory’s. Eenmaal aangekomen in de ijskoude wateren rond Groenland gaf de kapitein het teken en sprak: “Laat de boten zakken en mag God bij ons zijn”.

Fatale kou

In elk scheepje zat een visser, een zeiltje of een peddel en een ongelofelijke hoeveelheid visserslijn. De bootjes bleven soms meer dan 13 uur weg, sommige verdwenen in de mist en kwamen nooit meer terug. Anderen kwamen terug met ongelofelijke hoeveelheden vis aan boord. Soms zoveel dat ze zonken. Een paar seconde in het ijskoude water was bijna altijd fataal.

Bakkeljauw = zoute vis

Bij terugkomst aan boord van de Santa Maria Manuela werd er gegeten. Soep, een stuk vis en een mok met wijn. Daarna werd de vangst gevild en in het zout gezet. Het schip keerde pas terug naar Lissabon als het ruim compleet vol was met gedroogde vis en het dek vol opgeluchte vissers die het weer een seizoen overleefd hadden.

Legendarische Witte Vloot

De Santa Maria Manuela was uiteindelijke een van de laatste schepen van de legendarische Portugese Witte Vloot. Sommige schepen gingen ten onder aan torpedo’s van onderzeeërs tijdens WOII.

De stafchef van de marine besloot daarop om alle schepen wit te verven, alleen nog maar in konvooi te varen met enorme Portugese vlaggen om maar duidelijk te maken aan de onderzeeërs dat Portugal toch echt tot de neutrale landen behoorden.

Maar een vloot van zoveel helder witte schepen met zo’n vlagvertoon moet geweldig indrukwekkend zijn geweest.

Onverwoestbaar

De Santa Maria Manuela overleefden stormen, torpedo aanvallen en talloze andere levensbedreigende situaties. Uiteindelijk ging het schip ten onder aan de visquota die de Europese Unie in 1986 met elkaar afspraken. Het schip werd ontmanteld, alleen de loeisterke romp bleef over.

In 2007 is het schip door een groot Portugees vissersbedrijf in ere hersteld en zeilt het weer over de wereldzeeën. In november 2016 is de Santa Maria Manuela overgenomen door de huidige eigenaar Recheio, onderdeel van de Jerónimo Martins Group. De visie van het bedrijf is om het varend erfgoed van Portugal te beschermen en de historie van bakkeljauw visserij te bewaren voor de toekomst.